Post-nomadisch

We staren naar een cirkel op de grond. Duidelijk spoor van de gertent die hier kortgeleden nog stond. Bayanaa krabt zich aan de baardloze kin. De andere Bayanaa tuurt in de verte. De familie waar we de nacht zouden doorbrengen, heeft ons een typische nomadenstreek gelapt: ze zijn verhuisd. Op basis van onduidelijke argumenten draait onze chauffeur het stuur naar rechts. Een half uur later staat er een tent. Op vraag van Bayanaa gaat een klein meisje haar moeder halen. Ja, de familie die we zoeken is in de buurt. Nog een kwartier later blaft de hond des huizes ons toe.

Het is de start van een waar zuivelfestijn. Kamelenmelk, geitenyoghurt, kaas van beide dieren en het stremsel van de melk, iets tussen room en boter. Het soort spul waarvoor je Nigella Lawson – notoir botergeil – 's nachts uit bed mag halen. Ik zal het me de dag nadien, met nog een vettige lunch erbovenop even beklagen. En tegen het einde van onze tijd in Mongolië kunnen we geen eieren of schapenvlees meer zien. Maar goed, voorlopig laat ik me de Mongoolse keuken smaken.

De nomaden van tegenwoordig staan stevig met beide voeten in de eenentwintigste eeuw. Een zonnepaneel naast de gertent, de kudde geiten wordt gehoed met de motor en mevrouw heeft drie handtassen in de ger hangen. Dat neemt niet weg dat de vrouw des huizes dromerig met een kamelendrol zit te spelen alvorens ze ons eten serveert. Die worden verzameld en dienen als brandstof voor de stoof. Ach ja, de drol is volledig gedroogd en zelfs de hond z'n vachtje glanst. Zo erg zal het dus allemaal wel niet zijn. 's ochtends staan we vroeg op en genieten van een prachtige zonsopgang in de Gobi woestijn.

Zand, stof en rook

Tegen het einde van de week kregen we wat in ons reisbescheiden omschreven werd als ' een iets afwijkend programma'. Ik was erg in m'n nopjes toen we eindelijk te zien kregen wat de toerist zonder kennis van zaken zich voorstelt van de woestijn: zandduinen. En die kregen we uitgebreid te zien. Na onze picknicklunch controleerde Bayanaa zijn wagen, iets wat hij geregeld deed. Toen plots het voorste stuk van de auto losgeschroefd werd, begrepen we dat de stop wat langer dan gepland zou duren. “Ik ga op verkenning”, besloot mijn lief. Dat leverde alvast wat knaagdieren en reptielen op. De dagen voordien hadden we al gieren en buizerds gezien en liep er plots een troep gazelles naast onze wagen. Geen klachten kortom betreffende de fauna en flora. Tijdens onze tocht van hoofdstad Ulan Bator naar de Gobi woestijn, veranderde het landschap geregeld. Veertig tinten groen, geel, rood, lila, paars... de herfst die hier vroeger begint, is duidelijk een mooie periode om dit land te bezoeken. Eindeloze vlaktes, bergen aan de horizon en 360 graden geen levende ziel te bespeuren. Om de zoveel tijd scheurt zich een natuurwonder los uit de rotsige aardkorst. De 'white stupa' (Tsagaan Suvarga) was het mooiste wat we zagen in de Gobi.

Beide Bayanaa's spoelen hun handen. De motorkap gaat weer dicht. Het voorste stuk wordt op het dak van de wagen gebonden. Er bleek iets gebroken. Diezelfde dag zal het in de allerkleinste lokale garage – wat werkgerief met vier planken eromheen, een man zit op een stapel banden ernaast – opnieuw gesoldeerd worden. Problematischer is dat de wagen koelvloeistof lekt. De chauffeur is ervan overtuigd dat hij het probleem voldoende verholpen heeft om ons nog drie dagen op sleeptouw te nemen. Ik heb mijn bedenkingen gezien de beproeving die de kilometers off road betekenen voor de auto. Die bedenkingen nemen toe wanneer een dag later plots wel erg veel rook uit de uitlaat komt. Het zal de lezer die mij kent niet verbazen dat ik geen teken van gids of chauffeur afwacht: ik sta een minuut later een twintigtal meter van de wagen. Beide mannen staan over de motorkap gebogen. Op een bepaald moment is er zoveel rook dat de wagen niet meer te zien is. De chauffeur roept iets naar de gids en die neemt vervolgens eerst onze en dan zijn bagage uit de wagen. De motor staat af, de batterij is er ondertussen uitgenomen en toch blijft het ding draaien en rook spuien. Ik maak me ernstig zorgen. Een minuut later stopt de motor dan toch met draaien en de rook neemt af.

Een half uur later zitten Jill en ik met onze gids in het busje van een Duitse toerist. Onze chauffeur hebben we moeten achterlaten bij de auto. Dat is Bayanaa in zijn tien jaar gidsen nog nooit overkomen. Hij ziet er redelijk aangeslagen uit. “More than a little bit”, antwoordt hij op mijn vraag of hij niet een beetje bang was zonet. Mongoliërs zijn dol op zingen. In elk gehucht een karaokebar. “When you are sad, sing, you will be happy. When you are happy, sing, you will be more happy.” Jill zou nu wel een liedje voor Bayanaa willen zingen maar we doen het toch maar niet. De Duitser zet ons af in het eerstvolgende stadje. Daar regelt Bayanaa een lunch voor ons en gaat op zoek naar een chauffeur die ons tot Kharkhorin wil brengen. Daar aangekomen gidst Bayanaa ons professioneel doorheen het Erdenet Zuu klooster. Hij draagt ons over aan Carrie, een collega gids die een Nederlandse moeder en dochter onder haar hoede heeft. De laatste twee dagen van de Gobi expeditie vallen samen met die van de 'Groene route'. Zo kan Bayanaa opnieuw op zoek naar een chauffeur om hem weer naar de hoofdstad te brengen. Het hoofdkantoor liet weten dat hij morgen opnieuw op tocht kan met een volgende groep. Het zal wellicht zijn laatste excursie van het seizoen zijn. Dan moet hij opnieuw op zoek naar een inkomen voor de winter. Veelal is dat een job in de mijnbouw. Vuil en gevaarlijk werk. 'Factories are better, more usefull. With mines, after a few years, it is just one big hole in the ground and one man rich”. Er zit voor duizend miljard euro aan grondstoffen in de Mongoolse grond. Ondanks een dalend armoedecijfer komen de inkomsten van de mijnbouw lang niet alle Mongoliërs ten goede. En dan is er nog de impact die de mijnbouw heeft op ecologisch vlak. In de hoofdstad worden initiatieven genomen om de luchtverontreiniging – steenkool en overbevolking - aan te pakken. Een systeem van alternerend rijden en taksen moeten soelaas bieden. De vele zonnepanelen stemmen hoopvol. Maar tijdens de spitsuren wandel ik Peace Bridge over met mijn mondmasker op. Wanneer we na een week platteland richting Ulan Bator rijden, zien we de stad opdoemen in een nevel van smog. Het helpt niet dat de stad tussen vier heuvels ligt. Ze hebben nog werk op de plank maar ze zijn er wel mee bezig.

De Nederlandse Jolanda vraagt ons naar de plannen voor de Antwerpse ring. Ik voel me boos worden wanneer ik vertel dat men tegen beter weten in de ring gaat sluiten tegen de stad aan, dat rekeningrijden en dergelijke moeilijk liggen voor de Vlaming en dat het ons ontbreekt aan politici die de moed hebben iets te doen aan onze eigen luchtverontreiniging. Volksgezondheid zou zelfs voor een besparingsregering toch nog een kerntaak en prioriteit mogen zijn. Ik denk aan de cursisten van Jill, lageropgeleide nieuwkomers. Degenen die doktersbezoeken uitstellen omwille van financiële redenen. Fijn stof, niet te zien, niet te ruiken. Een sluipmoordenaar. Morgen de trein op naar Peking. Nog meer smog.

Mongolië raden we van harte aan. De mensen zijn vriendelijk en behulpzaam. Het gebrekkige Engels nemen we er graag bij. Toen ik in het hotelrestaurant ' a fork' vroeg om te proeven van Jills vleesschotel – ik had soep besteld - kwam de serveerster 5 minuten later met een stomende schotel varkensvlees aandraven. In het groene Hustai, bekend van de Prezwalski paarden – zat een Mongoliër voor zijn ger met zorg een schapenkop te bewerken met een gasbrander. Carrie legde me uit dat het de eerste fase was van een gerecht. “First they burn it, then they put it in the pot and then the heat of the sheep boils”. Tijdens onze laatste dag zouden we nog een kans krijgen om' the heat of the sheep' te proeven. Wij verkozen toch maar om een hapje te gaan eten in een Irish pub.

De optimistische chauffeur Bayanaa arriveert over een uurtje in Ulan Bator. Als zelfstandige wordt hij ingehuurd om met ons rond te toeren. Een kapotte auto betekent dat hij zijn eigen verzekering mag aanspreken en dat hij niet vergoed wordt voor de laatste dagen van onze excursie. Maar hij zal Jills hoedje – vergeten in zijn auto – nog even komen afleveren in ons hotel. We hebben een fles vodka voor hem klaargezet bij de receptie. De eerstkomende week moet hij toch niet rijden.